استهزای مشرکانمسخره کردن خدا بدان معنا می‌تواند باشد که خدا پاسخ تمسخر مسخره‌کنندگان را خواهد داد و یا آنکه موقعیتی برای چنین مسخره‌کنندگانی پیش خواهد آورد که آنان مورد تمسخر دیگران قرار گیرند. ۱ - آیات ناظر به تمسخر خداونددر همین راستا به بررسی یکی از آیات ناظر به تمسخر خدا می‌پردازیم. از آن‌جا که منافقان به خدا و ارزش‌های الهی ایمان واقعی نداشتند، نمی‌توانستند از ایمان مؤمنان واقعی و فداکاری‌هاشان در راه خدا، تصور درستی داشته باشند؛ لذا تلاش و فداکاری آنان را به تمسخر می‌گرفتند. ۱.۱ - بررسی آیه ۷۹ سوره توبهقرآن کریم در آیه ۷۹ سوره توبه به این صفت زشت منافقان در برخورد با مؤمنان اشاره می‌کند، و می‌فرماید: «الذین یلمزون المطوعین من المؤمنین فی الصدقات و الذین لا یجدون الا جهدهم فیسخرون منهم سخر الله منهم و لهم عذاب الیم؛ آنهایی که از مؤمنان اطاعت کار، در صدقاتشان عیب‌جویی می‌کنند، و کسانی را که (برای انفاق در راه خدا) جز به مقدار (ناچیز) توانایی خود دست‌رسی ندارند، مسخره می‌نمایند، خدا آنها را مسخره می‌کند (و کیفر استهزاکنندگان را به آنها می‌دهد) و برای آنها عذاب دردناکی است». «یلمزون» از ماده «لمز» به معنای عیب‌جویی است. کلمه «تطوع» به معنای انجام عملی است که نفس آدمی از آن کراهت نداشته باشد و آن را دشوار نداند و داوطلبانه انجامش دهد؛ به همین جهت بیشتر در مستحبات استعمال می‌شود. ۱.۱.۱ - شأن نزول آیه مذکورنقل می‌کنند؛ هنگامی که آیه صدقه نازل شد، («انما الصدقات للفقراء و المساکین و العاملین علیها و المؤلفة قلوبهم و فی الرقاب و الغارمین و فی سبیل الله و ابن السبیل فریضة من الله و الله علیم حکیم». ) «عبدالرحمن بن عوف» یک کیسه درهم نزد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) آورد، و درهم‌ها به اندازه‌ای بود که مشت را پر می‌کرد. «عقبة بن زید حارثی» یک صاع (سه کیلو) خرما آورد و گفت: ای رسول خدا من به اندازه دو صاع خرما کار کردم، یک صاع آن را برای زن و بچه‌ام گذاشتم و یک صاع دیگر را به پروردگار خود وام دادم. و «زید بن اسلم» نیز چیز مختصری آورد. در این‌جا بود که «معتب بن قشیر» و «عبدالله بن نبتل» (دو تن از منافقان) گفتند: عبدالرحمن مردی ریاکار است که تظاهر را دوست دارد و خوش دارد نامش بر سر زبان‌ها بیفتد! خداوند از یک صاع خرما بی‌نیاز است! خلاصه این که آنها از کسانی که به مقدار زیادتری صدقه می‌دادند به نام ریاکاری عیب‌جویی می‌کردند، و از آنها که کمتر داشتند به همان عنوان کمی و ناچیزی، زبان به عیب‌جویی آنها باز می‌کردند. هم‌چنین در شأن نزول آیه ذکر شده است که امام علی (علیه‌السلام) یک روز کار کرد و مزدش را خدمت رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آورد، و منافقان این کار او را به تمسخر گرفتند. این‌که در آیه، «داوطلبان پرداخت صدقه» در مقابل کسانی قرار گرفته که «بیش از توانایی خود صدقه نمی‌دهند»، خود قرینه است بر این که منظور از داوطلبان، کسانی هستند که چون ثروتمند و مال دارند صدقه می‌دهند؛ یعنی به دلیل داشتن مال و سرمایه با میل و رغبت خود می‌پردازند، بدون این که احساس کم‌ترین ناراحتی کنند. برخلاف دسته دوم که نمی‌دهند، مگر به قدر توانشان، و یا ناراحت‌اند از این‌که چرا نمی‌توانند بیشتر از آن بپردازند. ۲ - تقبیح عیب‌جویی منافقانبنابر این خدای متعال این عیب جویی منافقان را تقبیح کرده است. منافقانی که هر کار مثبتی را با وصله‌های نامناسبی تحقیر کرده، و بد جلوه می‌دهند. تا هم مردم را در انجام کارهای نیک دلسرد سازند، و هم تخم بدبینی و سوء ظن را در افکار عمومی بپاشند، تا به این وسیله مؤمنان را از تعاون و فعالیت‌های مفید و سازنده اجتماعی باز دارند. وقتی که مؤمنان از روی صداقت و عقیده صدقه‌ای می‌دادند آنان را به ریاکاری متهم می‌کردند و بر فقرا نیز فقر و پاک‌دامنی‌شان عیب می‌گرفتند. قرآن کریم قاطعانه این برخورد غیر انسانی آنها را نکوهش می‌کند، و مسلمانان را از آن آگاه می‌سازد، تا تحت تأثیر این‌گونه القائات سوء قرار نگیرند. و منافقان نیز بدانند که با این نوع برخوردها ره به جایی نخواهند برد. ۳ - مراد از تمسخر خداونددر ادامه آیه، قرآن می‌فرماید: «سخر الله منهم» (خداوند آنها را مسخره می‌کند). مسخره کردن خداوند به این معنا نیست که خداوند اعمالی همانند آنان انجام می‌دهد، بلکه همان‌گونه که مفسران گفته‌اند: منظور این است که مجازات استهزاکنندگان را به آنها خواهد داد؛ چراکه توهین به مؤمن برای ایمانش در حقیقت، توهین به خداست؛ زیرا ایمان همان رابطه و پیوند محکمی است که بین مؤمن و خدای تعالی استوار گردیده، این جا است که دشمنی با او به جهت ایمان و عملش، دشمنی با خدا محسوب می‌شود. [۹]
بانو امین، سیده نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج۶، ص۸۰.
به بیان دیگر، خدا آنان را مسخره خواهد کرد، به این معناست که خدا کیفر مسخره کردن آنان را خواهد داد و در قیامت موقعیتی پیش خواهد آورد که این منافقان مورد مسخره مسلمانان باشند و مؤمنان آنان را مسخره کنند و بر آنان بخندند. [۱۰]
جعفری، یعقوب، کوثر، ج۴، ص۵۴۲.
۴ - پانویس
۵ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «چگونگی استهرای مشرکان و منافقان». رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | استهزاء | تمسخر | رذائل اخلاقی | شان نزول | قرآن شناسی | موضوعات قرآنی
|